دوتار، ساز هر چهارگوشه ایران است - وبلاگ حسابی

به گزارش وبلاگ حسابی، اگر خراسان را ندیده باشید، می توانید آن را در صدای دوتار و آواز چهاربیتی خوان ها بشنوید.دوتار آوای مادرانه کویر است و روایتگر عاشقانه های مردمانی زلال.دوتار صدای خراسان بزرگ است و خراسان دیار مردان بزرگ، از فردوسی و مولانا و بوعلی تا...

وبلاگ حسابی- محمد بلبلی: دوتار، این ساز به ظاهر ساده، بارها بار بزرگ موسیقی ملی ما را به دوش کشیده است. گاه در دستان خنیاگر حاج قربان در جشنواره آوینیون فرانسه غوغا کرده و گاه در دستان ساحر غلامحسین سمندریان در آلمان، ایتالیا، فرانسه، یونان، لبنان و سوئیس مردمان اهل هنر را سحر کرده و افتخار آفریده است.

دوتار، این میراث ملی که حالا به میراثی جهانی تبدیل شده، مسئولیت متولیان فرهنگ و هنرمندان این عرصه را نیز سنگین تر کرده است. درباره ساختن و نواختن دوتار با اسفندیار تخمکار یکی از هنرمندان این حوزه، گفت وگو کرده ایم که در ادامه می خوانید.

- شما ابتدا نواختن دوتار را آموختید یا ساختن آن را؟

مرحوم پدرم نوازنده و همچنین سازنده دوتار بود. من نیز از کودکی نزد ایشان نواختن ساز را آموختم. حدوداً شانزده ساله بودم که ساختن ساز را زیر نظر پدرم شروع کردم.

- حرفه پدرتان هم دوتارسازی بود؟

آن زمان ها کمتر کسی به صورت حرفه ای دوتارسازی می کرد. ایشان بنا بودند و در کنار شغل اصلی شان دوتار هم می ساختند.

- دوتار در خراسان چه جایگاهی دارد؟

دوتار در بین مردم خراسان دارای اهمیت ویژه ای است. با صدای این ساز بچه هایشان را بزرگ کرده اند، عاشق شده اند و کار کرده اند. برای اعتلای آن تلاش بسیار کرده اند. موسیقی، مخصوصا دوتار، در بین مردم خراسان یک فرهنگ اصیل و ریشه دار است.

- خاستگاه دوتاری که شما می سازید، کجاست؟

دوتار در هر منطقه متناسب با جغرافیا، زبان و فرهنگ مردم آن منطقه ساخته و نواخته می شود. این ساز تنها مختص خراسان نیست و در خیلی از مناطق کشور وجود دارد. در خراسان در بخش های شمالی، جنوبی و شرقی تا هرات و قسمت های دیگر افغانستان و ترکمن صحرا نیز وجود دارد. در مناطق گوناگون اسامی متعددی دارد. مثلاً در غرب ایران با نام تنبور شناخته می شود.

- بین دوتارهای موجود در مناطق مختلف خراسان تفاوتی وجود دارد؟

تفاوت های اندکی بین این دوتارها وجود دارد. مثلاً دوتار تربت جام را دوتار فارسی می گویند، چراکه گویش این منطقه فارسی است. دوتار بین مردم کرد، کُرمانج و ترک خراسان نیز مرسوم است که به لحاظ شکل ظاهری و شیوه نوازندگی با هم تفاوت دارند. دستان(پرده) بندی ها نیز یکی نیستند. در تربت جام تعداد پرده ها هشت تایی است، اما در دیگر مناطق 13 یا 14 پرده به ساز بسته می شود.

دوتار تربت جام به نسبت دوتارهای دیگر مناطق دسته بلندتری دارد و در نواختن نیز از سیم دوم که سیم همخوان است، کمتر استفاده می شود، اما در دوتار شمال خراسان و ترکمن، سیم دوم در نواختن مقام ها کاربرد زیادی دارد و به همین خاطر لحن و صدای متفاوت ایجاد می شود.

- ثبت جهانی دوتار چه تاثیری می تواند بر این هنر داشته باشد؟

ساز و موسیقی در زمره قدیمی ترین و رایج ترین میراث فرهنگی بشری است و قدمتی چند هزارساله دارد. دوتار نیز قدمت بسیاری دارد. این هنر که از گذشتگان نسل به نسل، از پدر به پسر و از استاد به شاگرد رسیده و همچنان ادامه دارد، باید خیلی زودتر ثبت می شد. اما ثبت در همین زمان را هم به فال نیک می گیریم و امیدواریم باعث پویایی و پیشرفت این هنر اصیل ایرانی شود.

- شرایط دوتارسازی در حال حاضر چگونه است؟

نسبت به سال های دور پیشرفت هایی داشته، اما باید بگویم که ثبتِ مهارتِ ساختن و نواختن دوتار در فهرست میراث ناملموس یونسکو به تنهایی کافی نیست و باید با حمایت های نهادهای مربوطه دولتی همراه باشد. این مسئله باید امتیازی باشد برای هنرمندانی که در این حوزه فعالیت می کنند.

- شما چه پیشنهادی دارید؟

ماندگاری و پویایی هنر به حفظ اصالت و ترویج صحیح آن بستگی دارد. اگر متولیان فرهنگ خواستار این مسئله هستند، باید درخصوص شیوه های اجرایی و ساخت دوتار از هنرمندان این حوزه حمایت کنند. این حمایت ها می توانند مادی و معنوی باشند. مثلاً در بخش ساخت دوتار ما احتیاج به ابزارهای جدید و پیشرفته داریم، که به خاطر قیمت بالای این ابزارها قادر به تهیه آنها نیستیم. بیشتر دوتارسازها با همان ابزار سنتی قدیمی کار می کنند که جوابگوی حجم تقاضا نیستند.

- در بخش معنوی چه کاری باید انجام شود؟

در پانزدهمین دوره از جشنواره موسیقی فجر یک بخش رقابتی ساخت ساز نیز برگزار شد که بنده هم حضور داشتم و به عنوان دوتارساز برتر معرفی شدم. اما این رویداد فقط در دو دوره از جشنواره برگزار شد و دیگر تکرار نشد.

جای چنین رقابتی به شدت در جشنواره خالی است. وقتی مهارت های ساختن و نواختن دوتار ثبت جهانی می شود، یعنی این که هر دو بخش این ماجرا اهمیت دارند. اول باید کسی باشد که ساز را بسازد و بعد به دست نوازنده برساند تا او بنوازد. باید بخش ساخت ساز نیز در جشنواره ها گنجانده شود. این مسئله باعث می شود که سازندگان ساز نیز به فکر پیشرقت بیشتر کار خود باشند و باعث تشویق و دلگرمی بیشتر آنها می شود.

- و حرف آخر...

ما باید برای حفظ میراث فرهنگی و هنری کشورمان تلاش کنیم. هنرمندان نیز از این موضوع مستثنا نیستند، مخصوصا هنرمندان موسیقی نواحی که باوجود تلاش بسیار، کمتر دیده می شوند.

معیشت مسئله مهمی در زندگی است و مسائل این بخش باعث شده کسانی که حتی به صورت موروثی و خانوادگی فعالیت هنری داشته اند از هنر کناره گیری کنند و به مشاغل دیگر بپردازند.

موسیقی نواحی سرچشمه موسیقی ملی است و باید به آن توجه ویژه ای کرد.